Het dagelijks leven van de Dogon Issa Guindo Mets & Schilt, Amsterdam 2005 Gebonden, 112 Blz. 25 euro door Matthijs Blonk

De ontstaansgeschiedenis van Het dagelijks leven van de Dogon is een hoofdstuk apart. Issa Guindo wilde het verhaal van zijn volk vastleggen en uitgeven. De Dogon kennen geen schriftelijke overlevering en hij was bang dat veel details over de Dogoncultuur verloren zouden gaan. Daarom wilde Guindo de verhalen van de ouderen uit zijn regio optekenen.

In zijn functie van gids begon hij ze alvast te vertellen aan toeristen. Zo kwam hij in contact met Angelica Molter en Henko Wentholt, twee Nederlanders die besloten de praktische kant van het project op zich te nemen. Ze interviewden hem over allerlei aspecten van de Dogon samenleving, maakten foto’s en zochten een uitgever.

Het boek ligt er nu, maar Issa Guindo heeft het verschijnen ervan niet mogen meemaken. Twee jaar geleden overleed hij aan de gevolgen van malaria. Na lezing van het boek vraag je je onwillekeurig af of zijn loslippigheid niet bestraft is door de geesten. De Dogon samenleving komt uit het boek namelijk naar voren als een hermetisch en dwingend systeem vol lokale taboe’s. Op overtreding daarvan volgen represailles, niet zelden ziekte of dood.

In het animistische wereldbeeld van de Dogon is het dagelijks leven sterk verweven met de religie, in het boek kosmogonie genoemd. Hun weekindeling telt vijf dagen. Overdag wordt er gewerkt, 's nachts is er tijd voor ontspanning, dansen en voortplanting. Ook alles wat met de voortplanting te maken heeft, zoals een bruiloft, vindt 's nachts plaats. De meeste Dogon zijn landbouwers. Andere beroepen, zoals smeden of wevers, vormen een systeem van (lagere)kastes. Deze groepen kunnen zich niet onderling mengen door een huwelijk. De chef van een kaste kan deelnemen aan de raad van ouderen in een dorp, maar geen hoge functie bekleden.

Ook de positie van hogon, de belangrijkste man van het dorp, is voorbehouden aan een landbouwer. De hogon is de plaatsvervanger van Ama (God) op aarde. Hij kan Ama om dringende zaken vragen, zoals regen bij langdurige droogte. Het antwoord wordt hem ’s nachts ingefluisterd door witte slangen, zij belichamen de natuurgeesten en leven in het huis van de hogon. Dat huis staat op het hoogste punt van het dorp want, op straffe van een mislukte oogst, mag de hogon beslist niet in contact komen met de akkers.

De bevolking kan zich niet rechtstreeks tot Ama richten, en evenmin tot de hogon. Daarom bestaat er een heel systeem van kleinere goden, de ama’s, die elk een deel van de schepping vertegenwoordigen. Voor belangrijke vragen wordt een bloedoffer gebracht, bij eenvoudige kwesties kan het ook gierstepap of water zijn. Het offer wordt gebracht bij een fetisj, het ‘huis’ van de Ama. Dat zijn niet altijd duidelijk herkenbare objecten of plaatsen. Vandaar dat vreemdelingen niet zomaar een dorp mogen betreden. Ze zouden een fetisj kunnen beschadigen en dan zal het gehele dorp gestraft worden. Zie hier, zo eenvoudig is het dus om als Dogon, buiten je medeweten, in een nare kwestie verwikkelt te raken.

Het boek is in vertelstijl geschreven, mogelijk om dicht bij de spreektaal van de interviews te blijven. Dat versterkt echter ook het gevoel dat je een sprookje aan het lezen bent, temeer omdat een nogal rooskleurig beeld van de Dogon wordt gegeven. Zo zou er bijvoorbeeld nauwelijks diefstal voorkomen, en als dat wel gebeurd, dan zijn de daders meestal buitenstaanders.

In het geval van een moord is er een curieuze oplossing gevonden: de familie van de dader moet een dochter uithuwelijken aan het getroffen gezin. Als dat meisje vervolgens een kind krijgt geldt dat als de vervanging van de gedode persoon en is de zaak gesloten. Hoe dat nu moet als er geen dochter is om uit te huwelijken wordt niet uitgelegd.

Er komt wel meer niet aan bod. Welke invloed heeft de komst van toeristen, de geldeconomie of het effect van scholing op de Dogon-samenleving? Terloops wordt het probleem aangestipt van de groeiende aanhang voor nieuwe religies als het christendom en de islam, en daarmee de ondermijning van de traditionele samenleving.

Het dagelijks leven van de Dogon is waarschijnlijk precies geworden wat Issa Guindo voor ogen stond: de beschrijving van een wereld die al voor een groot deel verdwenen is. Het zeer verzorgd uitgegeven boek, met mooie kleurenfoto’s, is daarom een prima startpunt voor een reis naar de Dogon, die voor veel toeristen toch vaak een zoektocht naar exotisme en het verleden is.

© Matthijs Blonk / Indigo / 2005