Groeten
terug, de lachspiegel
Schoonheidsprijs voor SBS?
door
Matthijs Blonk
Televisiemakers
zoeken steeds extremere onderwerpen voor hun
programma’s.
Inheemse volken zijn nu ontdekt als figuranten
voor ‘grensverleggende’ tv. De formule
is eenvoudig: breng wat Nederlanders samen met
een stel ‘primitievelingen’, en zorg
dat ze elkaar niet kunnen verstaan. Dat wordt lachen!
Maar is dit geen misbruik van de inheemse deelnemers?
Indigo vroeg een reactie aan de producent van het
programma, de Nederlandse deelnemers, en de bedenkers
van het ‘format’. |
|
Hans
en Monique Massing,
deelnemers aan Groeten uit de Rimboe.
Foto Matthijs Blonk |
“Hans,
waar is je vee?,” vraagt de Himba ‘Chief’ aan
huisvader Hans Massing. Ze staan in de achtertuin van Massings
rijtjeshuis in Nootdorp. Het enig aanwezige dier is een opgezette
hond, waarvan de Himba veronderstellen dat ie uitgedroogd
of ziek is.
Is
dit een filmpje uit de inburgeringscursus van de overheid,
waarin de nieuwe medelanders wegwijs worden
gemaakt in de gebruiken en rariteiten van onze maatschappij?
Nee, de familie Massing ontvangt gedurende twee weken vier
Himba uit Namibië. Deze uitzonderlijke logeerpartij
heeft tot doel opnamen te maken voor het reality-programma
Groeten terug, dat tot 13 mei
wekelijks door SBS6 op de zaterdagavond wordt uitgezonden.
Na
de antropologen, de toeristen en de documentairemakers
hebben nu de amusementsproducenten
inheemse volken ontdekt. Vanuit een veilige positie in
de luie stoel kunnen de kijkers passieve antropologie
beoefenen, is weer eens wat anders dan de Tokkies in Almere.
Toast
Kannibaal
Het format voor het programma is bedacht door Tom Cloeckaert
en Leen Dewitte, twee Belgische backpackers.
Tijdens hun verblijf bij de Mentawai in Indonesië kwamen
ze op het idee om westerse gezinnen bij een inheems volk
te laten logeren. Samen met Eyeworks België maakten
ze voor de Vlaamse zender VTM het programma Toast
Kannibaal, een serie die vorig jaar maart
werd uitgezonden.
Wegens
het succes van het programma werd al snel een Nederlandse
variant ontwikkeld. Dat
werd Groeten
uit de rimboe, dat eind vorig jaar
bij SBS te zien was. De camera volgt een Belgisch gezin
en twee
Nederlandse gezinnen die met onbekende bestemming op ‘vakantie’ gaan.
Ze zijn enige tijd te gast bij een inheemse familie
en draaien mee in het alledaagse leven, zonder te kunnen
terugvallen op de luxe van thuis.
Voor
het contrast hebben
de programmamakers
gezinnen gekozen wiens levenswijze in alles verschilt
met die van de mensen op hun ‘vakantie’-adres.
Zo moet de propere Monique Massing bij de Himba met
haar blote
handen de lemen wand van een hut aansmeren met een
mengsel van blubber en koeienstront.
Zulke
situaties leveren
de nodige hilarische momenten op waar het tv-publiek
zich
kostelijk
mee vermaakt. Met gemiddeld achthonderduizend kijkers
per uitzending, bleek Groeten uit de
rimboe een
schot in de roos en een vervolg lag voor de hand.
Dat is Groeten terug geworden.
De
formule is nu omgedraaid. Vijf Mentawai uit Indonesië,
en vier Himba uit Namibië brengen een tegenbezoek
aan de twee Nederlandse families. Die laten ze
kennismaken met typisch
Nederlandse zeden, en de verworvenheden van onze
technologische maatschappij. Reality-tv
De Groeten-formule valt op door
de originele invalshoek. De kijker kan griezelen om de
rare
gewoontes van vreemde ‘stammen’ uit een verre
andere wereld, én en passant wordt onze moderne
levenswijze op de korrel genomen. Er wordt ons een spiegel
voorgehouden,
een lachspiegel. De kijker lacht niet om de Himba die
bij aankomst op Schiphol struikelt op de roltrap, de
kijker lacht
om zichzelf, om de herkenning, want wie is er nog nooit
gestruikeld over de roltrap?
| Fotosessie in Volendam |
 |
De
inheemse gasten mogen dan voortdurend in
beeld zijn,
feitelijk spelen ze slechts een bijrol. De westerse
families worden
in de serie uitgebreid voorgesteld: baan, hobby, sport.
De inheemsen krijgen we vooral als groep te zien, niet
als individu,
hun personages krijgen geen diepgang. Ze
vormen het alibi om met de camera langs allerlei
oubollige
Nederlandse
attracties te trekken. Volendam, de Efteling, vul
maar in. Door de
ogen van de inheemse gasten kijken we toch vooral
naar het gedrag
van onze eigen ‘stam’. De kijker hoeft
geen compassie te hebben met zijn soortgenoten en
verlekkert zich aan het
gestuntel van de Massings, die als een stel hyperende
pubers met hun gasten naar Holle-Bolle-Gijs gaan.
De nuchtere, wat
teleurgestelde reactie van de Himba spreekt boekdelen: “Heb
je ons hiervoor meegenomen. Hebben wij jullie zulke
dingen laten zien in ons dorp?”
De
Himba en vooral de Mentawai mogen dan met
plezier aan het
programma meewerken, ze kunnen de effecten
van hun
optreden waarschijnlijk niet overzien. Wordt
hier misbruik gemaakt
van de naïviteit bij de inheemse deelnemers,
en staan ze toch niet een beetje voor gek? Het
is duidelijk niet de
bedoeling de kijker iets te leren over de cultuur
van de gasten. De dialoog wordt zelfs verhinderd.
Voornaamste
doel lijkt het creëren van misverstanden.
Tijdens de opnamen is er geen tolk actief en
de deelnemers
praten letterlijk
langs elkaar heen. Deze Babylonische spraakverwarring
leidt natuurlijk tot komische situaties, maar
het is effectbejag
dat snel kan gaan vervelen. De Himba ‘Chief’ stelt
zinnige vragen aan zijn gastheer, maar krijgt
geen antwoord. Op een persconferentie van SBS
vertelde
Hans Massing dat
dit van te voren zo is afgesproken. Hij moest
zich met handen en voeten zien te redden.
Pas
toen hij
de eerste (ondertitelde)
beelden van zijn scène in de achtertuin
zag, snapte Massing wat de ‘Chief’ eigenlijk
aan hem vroeg. Hij leefde al die tijd in
de veronderstelling dat ze elkaar
wél begrepen, maar vindt het achteraf
teleurstellend dat het niet zo blijkt te
zijn.
Zie
kader 'Hans waar is je vee' hieronder.
Met
deze werkwijze geven de makers de deelnemers
weinig kans om het cultuurverschil te overbruggen.
Dat is
uiteindelijk het manco van de formule,
want
de ongelijkheid blijft
bestaan. Is het initiëren van leuke
tv-momenten wel zo onschuldig? Het herinnert
aan de ‘wilden’ uit
Afrika of Suriname die in de 19e eeuw werden
geëxposeerd
op wereldtentoonstellingen in Europa, louter
ter vermaak van het publiek.
Veel
tv-kijkers zullen de Groeten als
vertier beschouwen, maar onbedoeld stigmatiseert
het programma
en bevestigt het
beeld dat alle Afrikanen primitievelingen
zijn die leven zoals de Himba. De producent
legt
wat dat betreft
de
verantwoordelijkheid bij de kijkers: “We
geven duidelijk aan dat de deelnemers aan
het programma geïsoleerd
leven, in contrast met hun omgeving. Wij
veronderstellen dat de kijker ook een beeld
heeft van de wereld buiten Nederland en
weet dat niet
iedereen woont en leeft als de Mentawai
en Himba,” aldus
Vincent ter Voert van Eyeworks, het bedrijf
dat Groeten
uit de rimboe en Groeten
terug voor SBS produceerde.
Hans
waar is je vee?
Dialoog uit de serie Groeten terug
Hans
Massing laat de ‘Chief’ zien dat de muren
van zijn huis van baksteen zijn.
H. Zo maken we het.
C. Is het steen?
H. Ja, ja, sterk hé. Kan alles hebben.
C. Dus dit is je huis?
H. Ik maak het niet zelf.
C. Waar is je vee?
H. Dit is mijn huis, dit is van mij.
C. Waar is je vee dan?
H. Van mij en Moniek.
C. Hans, je vee?
H. Zo wordt het gemaakt.
C. Je vee.
H. Ja, is anders. (wijst naar de 1e etage)
C. Is je vee daarboven?
H. Laten we zien aan jullie, boven, slapen.
C. Ik vraag waar je vee is. Waar is je vee, daarboven?
H. Ja, we gaan met de trap, even kijken.
|
|
Vrienden
voor het leven
 |
| Familie
Rentier - foto Matthijs Blonk |
De Vlaamse families uit Toast Kannibaal gingen
vorig jaar eveneens naar de Himba en de Mentawai.
Wisten de volken in Groeten uit
de rimboe al wat ze te wachten stond.
Of zijn er dingen in scène gezet? Toast
Kannibaal regisseur
Tom Cloeckaert: “Wij
laten de stam geen dingen doen die ze normaal nooit
doen en ook de reacties van de
Vlaamse gezinnen zijn honderd procent echt. Maar
het concept van Toast kannibaal is
natuurlijk juist dat het westers gezin moet leven
volgens de regels
van de stam. Het is dus wel zo dat de stam gevraagd
wordt om de westerse familie te beschouwen als één
van hen. Als het Vlaamse gezin iets doet wat niet
kan voor de cultuur van de stam, dan mogen ze die
berispen.” Vraag
is of de families dat nu allemaal zo leuk vonden.
Ton
Rentier, van het gezin dat op bezoek ging bij de
Mentawai, zegt dat
ze er niet aan begonnen waren als ze vooraf hadden
geweten wat ze op Siberut te wachten stond. Via
een modellenbureau,
waar moeder Mieke was ingeschreven, zijn ze in
contact gekomen met Eyeworks die hun het
aanbod voor deze
bizarre vakantie
deed. Er op terugkijkend hadden ze de ervaring
niet willen missen en bovendien, zegt Rentier,
zijn ze
met de Mentawai ‘vrienden
voor het leven’ geworden. “Ook al kun
je ze niet verstaan, toch voel je de band.”
Zo
reageert ook de Belgische familie Deroo, die
voor Toast
Kannibaal eveneens de Mentawai
bezocht. Ook zij hebben “echte
vrienden gemaakt”. Ze zijn enthousiast
over hun verblijf op Siberut, maar over het resultaat
zijn ze een stuk minder
tevreden. “Onze familie is helemaal niet
zoals ze wordt afgespiegeld en dat begint voor
mij echt
op mijn zenuwen
te werken,” zegt moeder Marise Deroo op
een internetforum.
Volgens
haar is er zo gemonteerd dat er een negatief
beeld van hen is ontstaan. Bovendien hebben
ze
bij terugkomst veel
last gehad van de slechte vertaling in de serie.
De familie is een rechtszaak begonnen tegen
Eyeworks en
de regisseurs
Cloeckaert en Dewitte, en wil daarom niet in Indigo reageren.
Tom
Cloeckaert zegt over Deroo: “Ze
konden het leven zonder alle luxe niet aan.
Die familie is door de kijker en de kranten
heel
erg bekritiseerd.
Ze waren
het prototype van onze samenleving: mooi
huis, dure auto, een baan bij de Europese
Gemeenschap, met andere
woorden
het perfecte gezin. Maar toen ineens alle
luxe wegviel, bleef daar plots niks meer
van over. Het heeft de
kijker geconfronteerd
met wat wij geworden zijn.”
Moeder
Marise Deroo bij de Mentawai
foto Eyeworks België |
 |
Niet om de haverklap janken
De inheemse deelnemers zitten niet zoals de westerse
gezinnen in Groeten uit de rimboe om
de haverklap te janken. Hun incasseringsvermogen
is
blijkbaar een stuk
hoger. Hier in Nederland worden vooral de Himba in
gekunstelde situaties geplaatst. Himba ‘krijger’ Tjiuoua
mag met zoon Hans Massing bladeren in een mooie meiden-kalender,
en dan maar hopen op pikante uitspraken. Monique
Massing laat de Himba vrouwen deelnemen aan een lingerieparty,
in
een poging om er toch nog een blote borstenshow van
te maken. Tsja, dat ging in de ‘rimboe’ heel
wat vanzelfsprekender.
Gaan
de producenten niet te lichtzinnig met
de belangen
van de inheemsen om? Voor een reclamecampagne
heeft SBS de Himba
laten poseren in hun traditionele kledij, maar
dan op klompen, en met Hollandse kaas of
haring. Die
foto’s zijn als
gratis postkaarten verspreid. Heeft dat nog te
maken met te gast zijn in Nederland, of worden
mensen hier
uit commerciële
motieven voor aap gezet?
| Himba met haring - foto SBS6 |
 |
Dat
de inheemsen door SBS worden afgeschilderd
als leden van de ‘laatst
overgebleven stammen op aarde’ is
sterk overdreven. Wereldwijd bestaan er meer
dan vijfduizend inheemse volken. Zowel de Himba
als de Mentawai komen veelvuldig
in contact met toeristen en doen daar de nodige
fotosessies mee om wat geld te verdienen. Of
zij een redelijke beloning
hebben ontvangen voor hun deelname aan het
programma blijft een beetje in het vage.
Vincent ter Voert
van Eyeworks: “Nee,
er zijn geen vergoedingen afgegeven. Zowel
de Himba als de Mentawai hebben als dank
voor de
samenwerking in beide projecten
een bijdrage op lokaal niveau gekregen, zoals
een waterput, of motorboot. Daarnaast hebben
we de Mentawai geholpen om
hun kinderen naar school te laten gaan.”
Wat
betreft Toast kannibaal zegt
Tom Cloeckaert: ”Naar
lokale maatstaven werden die mensen heel
goed vergoed. We willen niet dat ze enkel
meedoen
voor de beloning. Daarom
spreken we bij de voorbereiding eerst alles
door en komen we tot een overeenkomst alvorens
over
een vergoeding te praten.
Bij de Himba’s bijvoorbeeld hebben
we tijdens de voorbereiding zelfs niet eens
over
een vergoeding
gesproken. Die mensen
werken dus mee omdat ze dat zelf graag willen
en als ze er iets voor krijgen dan is dat
voor hen leuk
meegenomen. Ze
worden echt niet omgekocht of uitgebuit.”
Het
is evident dat deze vergoedingen niet in
verhouding staan tot het profijt voor
de producent. Groeten
terug trekt buiten verwachting
veel kijkers. De eerste vier uitzendingen
zijn gemiddeld
door bijna
anderhalf
miljoen mensen gezien, dat is zo’n
tien procent van de Nederlanders. Het Groeten-concept
wordt dan ook geprolongeerd. Cloeckaert
en Dewitte zijn bezig met een nieuwe
serie voor de Belgische tv. Ook in Duitsland
is een reeks in voorbereiding, en ook andere
Europese
landen
hebben belangstelling.
De
Himba en de Mentawai moeten zich voorbereiden
op een kleine
invasie van Europese families,
met een cameraploeg in hun
kielzog. Zou het vertalen van de bestaande
serie niet eenvoudiger zijn? “De
Duitse kijker zal vooral willen zien
hoe een Duitse
familie het er vanaf brengt. De kijker
moet zich
kunnen inleven in het programma,” zegt
Cloeckaert. Hij meent dat het ook in
omgekeerde richting zo werkt: “Op
het eiland Siberut waar de Mentawai leven,
wordt op het schooltje in de hoofdplaats
van het eiland,
een stad die verwesterd
is, het programma aan de leerlingen getoond
om ze aan te leren wat de oude Mentawai-cultuur
inhoudt.”
Hoe
zal de formule zich in de toekomst ontwikkelen?
Wordt het
massaproductie?
Gaan er straks
bekende Nederlanders naar de ‘rimboe’?
Welke nieuwe uitdagingen zullen worden
gezocht als
het format sleets raakt en het publiek
inheems-moe is?
Het
programma was voorgedragen voor de Rose d’Or,
in de categorie Reality Show, een prestigieuze
Europese tv-prijs, die eind april werd uitgereikt
op het Gouden Roos-festival in Luzern, Zwitserland,
maar viel niet in de prijzen.
©
Matthijs Blonk/Indigo/mei-2006 |
