Sedert de perestrojka is reizen naar het buitenland voor Sovjet-burgers aanzienlijk vereenvoudigt, met als gevolg dat het oosten van Turkije het laatste jaar in toenemende mate wordt geconfronteerd met Russen, meest Georgiërs, die er hun economische vleugeltjes uitslaan. Veel draagkracht hebben die kaalgeplukte vlerken niet, maar toch oogsten de Russen onverwacht succes met hun zwartemarkt handel, die door de plaatselijke Turkse overheid wordt gedoogd. Het begon met een enkele Lada, als Rus herkenbaar aan de A op zijn nummerplaat, die met wat spulletjes op het dak bij Batum de Turkse grens overschreed en in Hopa de handel op de Zwarte Zee boulevard aan de man trachtte te brengen. De camera's, verrekijkers, eenvoudige electronica, zaklampen en uurwerken van de Sovjets vonden er gretig aftrek, vooral van slimme Turken die de betere artikelen opkochten om die in Istanbul voor hogere prijzen van de hand te doen.

Dit economisch toerisme neemt snel toe en de Russische markten breiden zich als een olievlek uit over het noord-oosten van Turkije. Met door Intourist gecharterde bussen komt men zelfs uit Bakoe, de oliestad aan de Kaspische Zee. De hotels raken overvol. In Hopa heeft men de capaciteit uitgebreid door bedden op de gang te zetten. Er heerst een koortsachtige bedrijvigheid als betreft het de organisatie van noodopvang na een ramp. Vanuit de grote, in het binnenland gelegen plaatsen als Erzurum, ondernemen hotelhouders promotiereisjes naar de kust in een poging de Russen naar hun stad te lokken. "Ach", verzucht een van hen, "we hebben ze niet graag, ze zijn vies, wassen zich niet, maken een rommeltje van de kamer en bovendien stelen ze alles wat los en vast zit, tot aan de peertjes van de verlichting toe, om die op de markt weer te verhandelen."

Toch is hun komst blijkbaar lucratief en dat is niet verwonderlijk omdat het doorgaans toch al zo schaarse westerse toerisme, het dit jaar bijna volledig heeft laten afweten vanwege de Golffobie en de negatieve berichtgeving omtrent de Koerden.

Opwindende sfeer
Wie over de uitgesterkte Russische markt in Rize of Trabson loopt proeft direkt de opwindende sfeer, een van de belangrijkste handelsmerken van de markt. Een lichte hebzucht lijkt de mensen in een hogere versnelling te zetten en je voelt een vleugje criminaliteit in de lucht hangen. Verhalen over zakkenrollers en steekpartijen mogen de pret niet drukken. Het zijn echte snuffelplekken waar soms merkwaardige producten opduiken. Tijgerbalsem uit Viëtnam, stereokijkers met plaatjes waar je hoofdpijn van krijgt, bloeddrukmeters, operatiehandschoenen, gereedschap, horloges met de beeltenis van Gorbatsjov of de tekst PERESTROJKA. Maar ook defecte camera's, flessen wodka, tubes tandpasta, half gesmolten verjaardagskaarsjes en batterijen waarvan je zoal ziet dat ze geen energie zullen leveren. Het is maar een greep uit het enorme aanbod dat over het algemeen de rommel niet overtreft die in Amsterdam als afval achterblijft na de jaarlijkse vrijmarkt op 30 april. Begint de verbroedering der volkeren met het elkaar rotzooi in de maag te splitsen?

Hoewel iedereen in Turkse lire's betaald, worden de prijzen in dollars genoemd en zijn ze voor Turkse begrippen niet eens zo schappelijk. Vanwaar dan toch de grote belangstelling voor de Russen, die met nukkige, sjacherijnige gezichten hun handel trachten te slijten. Wat hebben ze dat de Turken niet hebben? Het antwoord is vrouwen. Vrouwen in frivole mantelpakjes die hun vormen niet verhullen. Vrouwen met een onbedekt hoofd of leuke hoedjes op. Vrouwen die zelfbewust kijken en hun ogen niet neerslaan. Vrouwen met korte rokken en blote armen, die je kunt aanraken tijdens het onderhandelen.

Turkse mannen onderhandelen met een Russische vrouw. Foto Matthijs Blonk

In het islamitische Turkije nemen vrouwen nauwelijks deel aan het openbare leven, en doen ze het wel dan dragen ze veelal een flink aantal lagen kleding en vrijwel altijd een hoofddoek of sluier. De komst van de Russische vrouwen veroorzaakt dan ook een kleine revolutie in de straat, vooral omdat je er via de handel ook nog mee in contact kunt treden. Vandaar dat de Turkse mannen vaak tientallen minuten naar de Russinnen staan te staren, en evenzoveel minuten afdingspelletjes met ze trachten te spelen. De Russen, met dollartekens in hun ogen, hebben het gat in de markt haarfijn aangevoeld en zijn begonnen hun vrouwen aan te bieden. Aanvankelijk vroeg men voor een rendez-vous tot 200$ maar het aanbod steeg snel en prijzen van 25$ zijn nu eerder gangbaar. Dat is toch nog bijna het dubbele van wat in de bordelen van steden als Kars en Erzurum betaald moet worden. Maar in het puriteinse Turkije heerst schaarste op de sexmarkt en daar maken de Russen gretig gebruik van.

Handel in visa
De transacties van de Russen beperken zich niet tot vrouwen en goederen. In Yussufeli brengt een Turkse kennis me in contact met een handelaar die een visum voor Rusland kan verzorgen. Normaal gesproken is het vrij lastig om in de Sovjet-Unie rond te trekken. Je moet ver van tevoren een reisplan indienen en overnachten op vastgestelde campings of in vooraf besproken peperdure hotels. Een andere mogelijkheid is uitgenodigd worden door een particulier en dat is het geheim van dit visum. Je betaald er 200$ voor en wordt dan twee à drie weken door een Georgiër op sleeptouw genomen. Eten, verblijf en verplaatsingen inbegrepen.

Mijn contact heeft voor zichzelf al een uitstapje geregeld, inclusief een vliegreis naar Moskou en een bezoek aan wit-russische vrouwen van lichte zeden, dat gezien het enthousiasme waarmee hij dit laatste vertelt, voor hem blijkbaar het hoogtepunt van de reis moet worden. Als ik hem drie weken later weer spreek en vraag hoe het geweest is, lijkt hij al zijn spraakzaamheid verloren te hebben. Dat het eten hem zwaar is tegengevallen wil hij nog wel loslaten, maar over de vrouwen zwijgt hij somber.

© Matthijs Blonk / 1991

Gerelateerde onderwerpen:
> De lange tenen van Turkije
Over het proces tegen de Turkse schrijver Orhan Pamuk.
> Vis eet mens
Reportage over de Kangal visbaden, een kuuroord in Turkije.