Vis eet mens Door Matthijs Blonk In het midden van Turkije, vlakbij het plaatsje Kangal in de provincie Sivas, liggen de Kangal Balikli Kaplica, de Kangal visbaden. Een kuuroord waarvan de naam suggereert dat je er eindeloos veel vis kunt gaan eten. Maar in de praktijk is het precies andersom; de vissen eten jou.

Turkije kent vele kuuroorden met natuurlijke warme bronnen, maar de Kangal Balikli Kaplica is wel een zeer bijzondere. Hier wordt het water bevolkt door duizenden kleine visjes, in grootte variërend van een tot tien centimeter. Het is wonderlijk dat de vissen in leven blijven, want het water heeft een temperatuur van 37°C. Nog opmerkelijker is dat de dieren zich voeden met verontreinigingen op de menselijke huid. Dat fenomeen is een uitkomst voor personen met huidziektes. Vooral mensen met psoriasis, een aandoening waarbij de huid zich snel vermenigvuldigt en afsterft, hebben baat bij een kuur in Kangal.

In de theetuin van het kuuroord zitten enkele tientallen mensen in groepjes met elkaar te kletsen. Het is een internationaal gezelschap. Ongeveer de helft is van Turkse afkomst, de anderen komen uit Australië, China, Italië, Engeland, Duitsland en Nederland. Het gesprek gaat voornamelijk over hun gemeenschappelijk doel, de bestrijding van psoriasis. Al snel wordt duidelijk dat het geen eenvoudige opgave is om de kuur te volgen, hoewel die op zichzelf eigenlijk vrij simpel is. Het programma verloopt volgens een strak stramien waarbij het aankomt op zelfdiscipline. Voor het ontbijt drink je minstens drie glazen van het mineraalrijke bronwater, en verder gedurende de dag zoveel mogelijk. Na het ontbijt volgen twee sessies van vier uur baden, die worden onderbroken door een warme lunch. Dit dien je gedurende 21 dagen vol te houden.

ingezwachteld met teerwindsels
De Nederlandse Miranda Hop heeft er bijna twee weken opzitten. Ze is lovend over de resultaten. Haar grootvader had ook last van psoriasis en ze heeft gezien wat hij allemaal heeft ondernomen om er vanaf te komen. Hij lag eens zes weken ingezwachteld met teerwindsels in het ziekenhuis. Het had effect, maar na een maand kwamen de symptomen weer in alle hevigheid terug. Zelf heeft ze ook vanalles geprobeerd. Van kruidenpreparaten tot reguliere medicijnen, maar die laatsten geven op langere termijn ongewenste bijwerkingen zoals beschadiging van de lever en nieren plus een verhoogde kans op huidkanker. Feitelijk is er geen afdoende remedie tegen psoriasis omdat het een psychosomatische aandoening is. Eigenlijk kon Miranda er goed mee leven. Ze kende de patronen. Spanning of stress betekende direkt meer vlekjes op haar huid. Maar zolang het vooral onder haar kleding zat kon ze er prima mee omgaan. Tot begin dit jaar een dierbaar familielid overleed. Dit raakte haar enorm, wat direkt op haar huid viel af te lezen. Er volgde een extreme uitbraak van psoriasis, die zich ook verspreidde over haar gezicht. Vanaf dat moment stond haar leven op zijn kop. Ze begon zich te schamen tegenover haar kinderen; wat zouden hun vriendjes van zo'n schilferige moeder denken? De aanrakingen en knuffels van haar man Corné deden alleen maar pijn. Haar huid stond zo strak en was zo droog dat ze haar hoofd niet kon bewegen zonder dat de korsten in haar hals scheurden. Dikke schilfers op haar oogleden maakten dat ze haar ogen nog nauwelijks kon openen.

Een Turkse collega zag haar met de dag ongelukkiger worden. Hij bezwoor haar dat er in Turkije een afdoende kuur bestond: de Kangal Balikli Kaplica. In 1917 ontdekte een herder die zijn gewonde voet in de warme bron had geweekt, dat die buitengewoon voorspoedig genas. Het gerucht zoemde rond en al snel werden er kleine baden aangelegd die druk werden bezocht door mensen uit de regio. In 1960 breidde de provincie Sivas het complex uit tot een eenvoudig kuuroord met onderkomens en baden. In 1988 werd het in beheer overgedragen aan een particulier bedrijf dat grotere bekendheid begon te geven aan de heilzame werking van het bronwater in combinatie met de 'doktervisjes'. Het bedrijf moderniseerde de faciliteiten en bouwde luxe accommodatie en een restaurant.

Haremgevoel
Op advies van haar collega gingen Miranda en Corné op zoek naar informatie over het kuuroord. Ze lieten zich voorlichten over de veiligheid in Turkije, brachten hun kinderen onder en binnen twee weken reisden ze af naar Turkije.
"Ik had er alle vertrouwen in," zegt Miranda, "maar dat moest ook wel, want voor mij was het echt de laatste strohalm. Het was al een hele geruststelling te horen dat er toch nog een remedie bestaat, en het werkte nog ook. Al direkt na de eerste dag was er een enorme verbetering. Maar makkelijk vond ik het niet. In het begin was het heel eng. Je moet accepteren dat de visjes aan je gaan eten en dan met tientallen tegelijk. Dat gaat heel ver. Mijn lichaam zag letterlijk zwart van de visjes. Vooral op m'n gezicht was dat een emotionele ervaring. Ik ga met een snorkelpijpje onder water, oordopjes in m'n oren, heel geïsoleerd. Dan komen de stootvisjes, die met felle bewegingen stukjes dode huid weghappen. Ik kan niet onder woorden brengen wat er door me heen ging. De eerste dagen was ik 's avonds kapot, het was heel zwaar, maar je leert de anderen kennen en helpt elkaar. Er ontstaat een soort haremgevoel, want mannen en vrouwen baden natuurlijk streng gescheiden".

Dat saamhorigheidsgevoel is ook goed te voelen op het theeterras. De voertaal is voornamelijk Engels. Ervaringen worden uitgewisseld en daarbij toont men elkaar stukken huid. Cheng uit Hongkong is ervan overtuigd dat ook UV-straling van de zon een belangrijke rol speelt. Zijn zonnepleidooien hebben hem de bijnaam 'Dokter Cheng' bezorgd. Anderen menen dat de visjes met hun schoonmaakwerk 30% voor hun rekening nemen en het bronwater de rest doet. Belangrijk is dat er tijdens het kuren geen alcohol wordt genuttigd en je geen medicijnen tegen psoriasis gebruikt. Ook zonnecreme is uit den boze, evenals wassen met zeep. "Maar waarom zou je, als je dagelijks acht uur ligt te weken", merkt iemand lachend op.

Lichte psoriasis
De meeste vrouwen hebben iemand bij zich om hen te steunen tijdens de kuur, de mannen komen veelal alleen. Elspeth uit Engeland is met Sheila, haar moeder. Die heeft het 'geluk' dat ze lichte psoriasis op haar armen heeft en dus met haar dochter het bad in kan. Ook Elspeth is lovend over de resultaten van de kuur en haar moeder meent dat er zoveel mogelijk ruchtbaarheid aan het bestaan van het kuuroord gegeven moet worden. De Italiaanse Giovanni kijkt wat minder vrolijk. Hij vergezelt zijn dochter Sarah, een vlotte tiener die voorspoedig geneest en zich goed vermaakt in de kuurharem. Zelf loopt Giovanni met zijn ziel onder de armen, temeer omdat hij geen Engels spreekt. Tijdens de kuururen zijn er weinig mensen om mee te kletsen. Het complex ligt dermate geïsoleerd dat je niet even het dorp in kunt lopen. Een paar dagen geleden is hij met de bus naar Sivas gereisd, bijna honderd kilometer noordelijker. Hoewel het een grote stad is met veel winkels en prachtige islamitische architectuur, was het bezoek geen doorslaand succes. "Er waren alleen maar Turken, geen toerist te bekennen", klaagt Giovanni, wiens dochter nog elf dagen voor de boeg heeft. Volgens Corné, de echtgenoot van Miranda, zou er op dat vlak nog wel iets verbeterd kunnen worden. Een internet aansluiting bijvoorbeeld. Het besef dat hij een onmisbare steun is voor Miranda houdt hem op de been, maar hij heeft al zijn boeken al uit, en de spelletjes op zijn Game Boy kent hij nu wel.

Het ronde buitenbad waar de mannen kuren foto's Matthijs Blonk

Afgunst
De volgende ochtend besluit ik een dag mee te draaien met het kuurprogramma. Er is een binnen- en een buitenbad. De dames beginnen vandaag in het binnenbad, waar meer stootvisjes zitten. Eerst neem ik een paar slokken van het lauwe, neutraal smakende bronwater en wandel dan naar het ronde buitenbad waar de mannen kuren. Langs de kant liggen mensen op zonnebanken. Dokter Cheng ligt op zijn buik. Hij heeft zijn zwembroek bijna geheel omlaag getrokken om de zon de plekken op zijn billen te laten bestralen. De meeste mannen zitten in het kraakheldere water dat continu wordt ververst door de bron, die volgens het management 150 liter water per seconde produceert. Het krioelt van de visjes. Gerhart, een Duitser van midden dertig, legt uit dat er twee soorten zijn. De stootvisjes die het grove werk doen en de zuigvisjes, een soort mini meerval, die de huid zorgvuldig schoonschrapen. De stootvisjes kunnen nogal gulzig te werk gaan en dooreten tot op het vlees. Daarom plakken veel mensen dunne plekken huid af met stukjes tape. Anderen zijn juist van mening dat er maar zoveel mogelijk weggegeten moet worden. Enig medisch onderzoek en begeleiding zou wel nuttig zijn, want iedereen wordt aan zichzelf overgelaten.

Als ik aanstalten maak om te water te gaan spreekt een Britse jongen me aan. Of ik nu eigenlijk ook psoriasis heb. Nou nee, maar ik wil toch graag even meemaken hoe dat voelt om als visvoer te dienen, al is het maar een halfuur. De Brit verzekert me dat dit niet mogelijk is. Als ik erin kom neem ik visjes weg bij anderen en dat wordt niet op prijs gesteld. Op zoveel afgunst had ik niet gerekend, maar het betreft niet louter mijn persoon. Als even later een Turkse man met enorme grijze korsten op zijn knieën te water gaat komt ook Gerhart het bad uit: "Nu kunnen wij voorlopig wel stoppen", zegt hij nors en kijkt hoe de visjes in grote getale om de man heen zwermen. De Turkse mannen zijn in de meerderheid en nemen het allemaal wat laconieker op. Ze vinden het prima als ik een foto van ze maak en roepen me zelfs als er veel visjes op hun lichaam zitten te grazen. Maar een Duitse jongen spreekt me erop aan. Hoe ik het in mijn hoofd haal om foto's te maken van zieke mensen? De sfeer wordt me te vijandig. Ik ga naar het openbare bad. Daar kan iedereen komen zwemmen, maar alleen in het weekeinde is het er druk. Ook in dit bad zitten veel visjes, die bij gebrek aan lichamen misschien nog wel hongeriger zijn dan die in de kuurbaden. Voorzichtig ga ik het water in en blijf stil staan. De temperatuur is heerlijk. Bijna direkt voel ik de eerste stootvisjes aan mijn tenen knagen. Binnen de kortste keren zitten ze overal, op m'n rug, buik, knieholte, benen, handen. Het kriebelt enorm, alsof je in een mierennest zit. De stootvisjes botsen voortdurend tegen me aan en bijten soms gemeen hard. De zuigvisjes grazen over m'n huid. Ze hebben een platte buik en een ruwe schurende bek met twee snorharen. Na anderhalf uur ben ik het zat. Je moet wel erg gemotiveerd zijn om dit acht uur per dag vol te houden. Op de plekken die het meest belaagd zijn blijft een gloeiend gevoel achter. Mijn eeltige hiel heeft ineens een zachte gladde huid.

Snoepjes
De voorzieningen in het kuuroord zijn goed. Het restaurant heeft een prima Turkse keuken tegen gangbare prijzen, die voor Europeanen zeer voordelig zijn. De nieuwbouwkamers bieden een prettige luxe (douche met bronwater). Maar er zijn ook eenvoudiger kamers en cabines. Ook kamperen is mogelijk. Tot nu toe vergoeden de ziekenfondsen een bezoek aan Kangal niet, al zijn de kosten zeker de helft lager als voor een kuur in de Dode Zee, die vaak wel wordt vergoed. Kangal is nog onbekend en de grote vraag is natuurlijk: werkt het ook?
In zijn folders claimt het kuuroord totale genezing na drie weken. Maar in de theetuin zijn genuanceerdere geluiden te horen. Volgens Gerhart moet je zeker drie keer gaan en misschien wel vaker, met steeds grotere tussenpozen. Dokter Cheng is er voor de vierde keer in tien jaar. Iedereen is het er wel over eens dat er vooral sprake is van symptoombestrijding. De visjes eten de korsten en schilfers weg, zodat het seleniumhoudende water bij de huid kan komen. Er blijft een zachte iets rode huid over die zich langszaam kan herstellen.

Miranda is na twee weken op het eerste gezicht genezen. "Eigenlijk is dat het belangrijkste, dat de uiterlijke verschijningsvorm verdwijnt, dat je je weer zonder schroom kunt vertonen. En als blijkt dat er toch weer nieuwe plekken ontstaan, dan weet ik in elk geval dat ik hier weer naar toe kan, en dat is een heel geruststellend idee."
Een opgewekte Turkse jongen komt langs met een grote zak snoepjes. Wie genezen is trakteert. Hij is al de derde vandaag die naar huis gaat. Al na twee weken kuren is zijn psoriasis verdwenen.

© Matthijs Blonk - 2001

Gerelateerde onderwerpen:
> De lange tenen van Turkije
Over het proces tegen de Turkse schrijver Orhan Pamuk.
> Het gat in de markt
Over Russische straathandel en prostitutie in Oost-Turkije.
> Berberolie
Over het product Arganolie.